DİVAN EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ II
(BENTLERLE KURULANLAR)
BENTLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ
A. BENT SAYISI TEK OLANLAR (TEK DÖRTLÜKTEN OLUŞANLAR)
RUBAİ
• Edebiyatımıza İran edebiyatından gelmiştir.
• Dört dizelik tek bentten (tek dörtlükten) oluşur.
• Aruzun özel kalıplarıyla yazılır. (24 tane)
• Uyak düzeni aaxa biçimindedir.
• Rubaide daha çok felsefi konular, aşk, şarap, din vb. işlenir.
• Şairler rubailerde genelikle mahlas kullanmaz.
• Rubai biçiminin en büyük sanatçısı Ömer Hayyam’dır.
• Divan edebiyatında rubai yazmayı meslek edinmiş tek şair Azmizade Haleti’dir.
• Cumhuriyet döneminde Y. Kemal Beyatlı, Arif Nihat Asya rubaileriyle tanınmıştır.
TUYUĞ
• Divan şiirine Türklerin kazandırdığı bir nazım biçimidir.
• Dört dizelik tek bentten oluşan nazım biçimidir.
• Konu, mısra sayısı ve uyak örgüsü bakımından rubai ve maniye benzer.
• Aruzun sadece ‘’fâilâtün / fâilâtün / fâilün’’ kalıbıyla yazılır.
• Uyak düzeni rubaide olduğu gibi aaxa şeklindedir.
• Halk edebiyatındaki maninin divan edebiyatına yansımış biçimidir.
• Uyaklarıı genellikle cinaslı sözcüklerden seçilir.
• Konu sınırlaması yoktur, rubaide işlenen konular tuyuğda da işlenir.
• Tuyuğ nazım şeklini kullanan ilk şair Kadı Burhanettin’dir.
• Bu türün diğer başarılı şairleri; Ali Şir Nevai, Nevizade Atayi, Seyyit Nesimi’dir.
B. BENT SAYISI BİRDEN FAZLA OLANLAR
ŞARKI
• Türklerin divan şiirine kazandırdığı bir nazım şeklidir.
• Bestelenmek için yazılır, bu yüzden bent sayısı sınırlıdır.
• Bent sayısı 3 – 5 arasında değişir.
• Kafiye düzeni genellikle aaaa/bbba/ccca… şeklindedir.
• Halk edebiyatındaki türküden esinlenilerek oluşturulmuştur.
• Divan edebiyatının ilk şarkı yazarı Naili-i Kadîm’dir.
• Şarkının en önemli isimleri Nedim, Enderunlu Vasıf’tır. Yakın dönem şairlerinden olan Yahya Kemal’in de pek çok şarkısı vardır.
MURABBA
• Dörder dizelik bentlerden oluşur.
• Bent sayısı genellikle 3 – 7 arası değişir.
• Daha çok ‘’din, ahlak, öğreticilik, aşk, övgü, yergi, ölüm’’ gibi konular işlenir.
• Kafiye düzeni aaaa/bbba/ccca… biçimindedir.
• Bentlerin son dizeleri sadece kafiye ile bağlı olanlara ‘’murabba-ı müzdeviç’’, bentlerin son mısralarının aynen tekrarlandığı murabbalara ise ‘’murabba-ı mütekerrir’’ adı verilir.
• Taşlıcalı Yahya, Aşki, Fuzuli, Namık Kemal bu türde tanınır.
Terkib-i Bent
• Bent sayısı 5 – 15 arasında değişir.
• Her bent 5 – 10 beyit arasında değişebilir.
• Her bent iki bölümden oluşur. Birinci bölüme ‘’terkiphane/hane’’ adı verilir. İkinci bölüm ise her bendin son beytini oluşturan ‘’vasıta beyti’’dir.
• Vasıta beyti her bendin sonunda değişir ve mutlaka bentten ayrı olarak kendi arasında uyaklanır.
• Her türlü konu işlenebilir. Münacat, naat, methiye, hicviye gibi nazım türleri; zamandan şikayet, dini, tasavvufi, felsefi düşünceler ve toplumsal yergi gibi konular işlenir.
• Edebiyatımızda terkibibendiyle tanınan en önemli şair Bağdatlı Ruhi’dir. Ayrıca Ziya Paşa’nın ona nazire olarak yazdığı terkibibent ünlüdür.
TERCİ-İ BENT
• Biçim yönünden terkib-i bente benzer.
• Her bent tercihane ve vasıta olmak üzere iki bölümden oluşur.
• Terkib-bentten vasıta beytinin hep aynı kalması yönüyle ayrılır.
• Terci-i bent biçimiyle daha çok Allah’ın gücü, evrenin sonsuzluğu, hayatın zorlukları, dünyadan şikayet gibi konular işlenmiştir.
• Terci-i bentin bent sayısı 5 – 12 arasında, beyit sayısı 4 – 10 arasında değişir.
• Yahya Bey, Enderunlu Fazıl, Nesimi, Fuzuli bu türde eser vermiştir.
!!!!! Terkib-i bentte vasıta beyit değişir, terci-i bentte ise aynı kalır.
TERBİ
• Bir gazelin beyitlerinin üstüne, başka bir şair tarafından, aynı ölçü ve uyakta ikişer dize ekleyerek yazılan murabbadır.
• Eklenen bu iki dizeye zamime denir.
• Uyak düzeni aaaa / bbba / ccca… biçimindedir.
Beşli Bentlerden Oluşanlar
MUHAMMES
• Her bendi beş dizeden oluşan nazım biçimidir.
• Bent sayısı 4 -8 arasında değişir.
• Konu sınırlaması olmamakla birlikte genellikle felsefi düşünceler, dünya görüşü, tasavvufi aşk, övgü gibi konular işlenir.
• Son bir ya da iki dize her bendin sonunda tekrarlanıyorsa buna muhammes-i mütekerrir denir.
• Bu dizelerle yalnızca aynı uyakta ise muhammes-imüzdeviç denir.
Muhammes Türleri
Tahmis: Bir gazelin her beytinin üzerine dize eklenmesiyle oluşturulan muhammestir.
Taştir: Bir gazelin her beytinde iki dize arasına üçer dize eklenmesiyle oluşturulan muhammestir.
Tardiye:
• İlk bendinin son dizesi diğer dizelerle uyaklı olmayan muhammestir.
• Aruzun belli bir kalıbıyla yazılır.
• Uyak düzeni aaaaab / cccccb / dddddb..biçimindedir.